بررسی جایگاه و اعتبار ارتباطات مکتوب از منظر اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مربی، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

امروزه رایج‌ترین ابزار ارتباط رسمی در نظام‌های اجتماعی مکتوبات است، به‌طوری که رسمیت به عنوان یکی از ابعاد اصلی ساختاری سازمان با معیار میزان مقررات مکتوب سنجیده می‌شود. اعتمادسازی مکتوبات در روابط اداری به‌طوری است که امروزه از نظر حقوق‌دانان یکی از ادلة اثبات‌کننده در محاکم قضایی اسناد مکتوب است تا جایی که از نظر آنان اعتبار نوشتار و اسناد مکتوب از کلام شفاهی فراتر رفته است. با این حال در فقه شیعه، بر سر اعتبار مکتوبات برای اعلام قصد و نیت و اتخاذ تصمیم‌ها و عقد قراردادهای اداری اختلاف نظر وجود دارد. در این تحقیق با رویکرد تحلیل محتوای کیفی متون دینی، جایگاه مکتوبات در قرآن کریم و روایات معصومین (ع) و واکاوی ادلة اعتبار مکتوبات در روابط اداری بررسی شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد حداقل پنج دلیل برای اثبات اعتبار مکتوبات در روابط اداری و سازمانی قابل بیان است که عبارت‌اند از تأکید قرآن کریم بر نوشتن و تنظیم سند مکتوب در روابط تجاری و مالی، سیرة عقلایی متصل به عصر معصومین (ع)، دلیل فحوی و اولویت، نفی احتمال تقلب و در نهایت، اصل اعتماد و اطمینان در ارتباطات. برخی از این ادله حتی اعتبار بالاتر ارتباطات مکتوب بر ارتباطات شفاهی را نشان می­دهند.
 
 

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم

    1. ابن منظور، محمد بن مکرم (1412هـ ق). لسان‌العرب. جلد سیزدهم، بیروت دار احیاء التراث العربی، مؤسسه التاریخ العربی.
    2. اردبیلی، احمد بن محمد (1386هـ ق). زبده البیان فی احکام القرآن. بی‌جا، المکتبه المرتضویه.
    3. اردبیلی، احمد بن محمد (1403 هـ ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. جلد دوازدهم،تهران، دفتر انتشارات اسلامی.
    4. آمدی، عبدالواحد (1366). غرر الحکم و دررالکلم. جلد هشتم، تحقیق مصطفی درایتی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
    5. الحرّ العاملی، محمد حسین بن الحسن (1398هـ ق). وسائل‌الشیعه. جلدهای هشتم و هیجدهم، تهران، مکتبه الاسلامیه.
    6. الحسینی الجرجانی، ابی الفتح (1362). تفسیر شاهی او آیات الاحکام. تهران، انتشارات نوید.
    7. دلشاد تهرانی، مصطفی (1385). خلاصه سیره نبوی؛ منطق عملی. تهران، دریا.
    8. دیلمی، ابی محمد الحسن بن محمد (1398هـ ق). ارشاد القلوب دیلمی، بیروت، منشورات مؤسسه الاعلمی.
    9. رابینز، استیفن (1386). تئوری سازمان. ترجمة سید مهدی الوانی و حسن دانایی‌فرد، تهران، صفار.

    10. راوندی، سعید بن هبه الله (1379هـ ق). فقه‌القرآن. جلد اول، قم،المطبعه العلمیه.

    11. رضوانی، روح‌الله (1389). «تحلیل محتوا». مجلة پژوهش، سال دوم، شمارة اول، صفحات 156-137.

    12. سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه (1386). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران، نشر آگه.

    13. السیوری، جمال‌الدین المقداد بن عبدالله (1384هـ ق). کنزالعرفان فی فقه القرآن. جلد دوم، المکتبه المرتضویه.

    14. صدوق، ابی جعفر الصدوق محمد بن علی بن الحسین ابن بابویه القمی (1410هـ ق). من لایحضره الفقیه. جلد چهارم،دارالکتب الاسلامیه.

    15. طباطبایی موتمنی، منوچهر (1387). حقوق اداری. تهران، سمت.

    16. طبرسی، الشیخ ابوعلی الفضل بن الحسن (1379هـ ق). مجمع‌البیان. جلد دهم، بیروت، داراحیاء التراث العربی.

    17. طریحی، فخرالدین (1395هـ ق). مجمع البحرین. تحقیق سیداحمد حسینی، تهران، منشورات المکتبه المرضویه.

    18. عباسی، حبیب الله؛ پوراکبر کسمایی، صدیقه (1391). «تقدم نوشتار بر گفتار از دیدگاه قلقشندی». فصل‌نامةعلمی - پژوهشینقدادبی، سال پنجم، شمارة 19.

    19. فخر رازی، محمد بن عمر (1373 هـ ق). التفسیر الکبیر. جلد سی‌ام، بیروت، داراحیاء التراث العربی.

    20. القرطبی، ابی عبدالله احمد الانصاری (1408هـ ق). الجامع لاحکام القرآن. جلد هیجدهم، دارالکتب العلمیه.

    21. القمی المشهدی، محمدرضا (1367). کنزالدقائق و بحرالغرائب ، ج2، موسسه چاپ و نشر وزارت ارشاد.

    22. کاظمی، جوادبن‌سعید (1365). مسالک الافهام الی آیات الاحکام. جلد سوم، تهران، کتاب فروشی مرتضوی.

    23. مجلسی، محمدباقر (1403هـ ق). بحارالانوار. بیروت، مؤسسة الوفاء.

    24. محمدی ری‌شهری، محمد (1422هـ ق). میزان الحکمه. تهران، دارالحدیث.

    25. مسعود، جبران (1383). الرائد. جلد دوم، ترجمة رضا انزابی‌نژاد، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.

    26. مغنیه، محمدجواد (1402هـ ق). فقه الامام الصادق. جلد ششم،دارالجواد.

    27. مکارم شیرازی، ناصر با همکاری جمعی از فضلاء (1387). تفسیر نمونه. جلدهای دوم بیست‌وچهارم، دارالکتب الاسلامیه.

    28. نجفی، محمدحسین (1981م). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. جلد چهلم، بیروت، داراحیاء التراث العربی.

    29. نوری، میرزاحسین (1407هـ ق). مستدرک الوسائل و مستنبط الوسائل. جلد سیزدهم، مؤسسة آل‌البیت.

     

    1. Haase, T.; Termath, W.; Martsch, M. (2013). “How to save expert knowledge for the organization: methods for collecting and documenting expert knowledge using virtual reality based learning environments“. Procedia Computer Science, 25, 236-246.
    2. Renzl, B. (2008). “Trust in management and knowledge sharing: The mediating effects of fear and knowledge documentation”. Special Issue on Knowledge Management and Organizational Learning,  36(2), 206–220.
    3. Richard, L. Daft. (2010). Organization Theory and Design. 10th edition, South-Western, Cengage Learning,.
    4. Sundqvist, A. (2011). “Documentation practices and recordkeeping: a matter of trust or distrust?”. Archival Science, 11(3-4), 277-291.