تبیین مفهوم تفکر راهبردی از منظر اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس‌‌ارشد، دانشکدة مدیریت و حسابداری، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 استادیار، دانشکدة مدیریت و حسابداری، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

3 استادیار، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

چکیده

با ظهور مفهوم «تفکر راهبردی»، متفکران و محققان بسیاری تلاش کرده‏اند تا از نگاه خود تعریف مشخصی برای آن ارائه کنند و یک مدل منطقی برای سنجش قابلیت تفکر راهبردی ارائه نمایند. باوجوداین و به‏رغم غنای بسیار زیاد منابع دینی و علوم اسلامی، تلاش‏های ناچیزی برای استخراج مؤلفه‏های تفکر راهبردی با رویکرد اسلامی ‏انجام شده و خلأ تحقیقات بومی ‏و اسلامی ‏در این زمینه کاملاً مشهود است. هدف از تحقیق حاضر شناسایی مؤلفه‏های اساسی تفکر راهبردی با بررسی منابع اسلامی‏ است. در این تحقیق، برای گردآوری داده‏ها و اطلاعات مورد نیاز، از تفاسیر قرآن کریم، احادیث و روایات، آثار و سخنرانی اندیشمندان دینی معاصر، و منابع استنادی علوم اسلامی ‏استفاده شده است. همچنین، با توجه به هدف تحقیق، از شیوة تحلیل مضمون (تم) بهره‏گیری شده و واحدهای منتخب متن مورد مطالعه در فرایندی تکاملی به کدها، تم‏ها، و محورها (مؤلفه‏های نهایی) تبدیل شده است. سپس، برای تعیین اولویت محورهای تفکر راهبردی، پس از اخذ نظر خبرگان، به‏وسیلة پرسش‏نامه، از تکنیک فرایند تحلیل سلسله‏مراتبی (AHP) استفاده شده است. بر اساس نتایج تحقیق، به‏ترتیب اولویت، محورهایِ توجه به سنت‏های الهی، بصیرت، آرمان‏خواهی، دوراندیشی، حکمت، و اتصالِ تدبیر تبیین‏کنندة مفهوم تفکر راهبردی از منظر اسلام است.

کلیدواژه‌ها


1. استیسی، رلف (1392). تفکر راهبردی و مدیریت تحول، ترجمة مصطفی جعفری و مهریار کاظمی‏ موحد، چ4، رسا.
2. آذر، عادل و معماریانی، عزیزالله (1373). AHP تکنیکی نوین برای تصمیم‏گیری گروهی، دانش مدیریت، ش 27.
3. بابایی (طلاتپه)، محمدباقر و مؤمنی‏زاهد، مهرداد (1391). الگوی مطلوب تفکر راهبردی فرماندهان با رویکرد اسلامی، مدیریت و پژوهش‏های دفاعی، دورة 11، ش 70.
4. بهرامی، حمیدرضا و طاهری‏فرد، طیبه (1391). ارائة مدل مفهومی‏ برای سنجش تفکر مدیران بر اساس مؤلفه‏های تفکر راهبردی، نشریة راهبرد، 5(8).
5. پهلوان، منصور و شریعتی‌نیاسر، حامد (1390). مدیریت زمان از دیدگاه امام علی، علیه‌السلام، فصل‌نامۀ پژوهش‌های نهج‌البلاغه، ش 31.
6. پیشگام، حسین (1386). تبلور تفکر راهبردی در گسترة اندیشة امام موسی صدر، منبع: سایت روایت صدر، شنبه، 24 شهریور 1386، http://revayatesadr.ir/?PId=27&MId=201.
7. خنیفر، حسین و مسلمی، ناهید (1396). اصول و مبانی روش‏های پژوهش کیفی، ج1، نگاه دانش.
8. حاجی‌امیری، مصطفی (1394). اهمیت عاقبت‌اندیشی در اسلام، http://arzideh.persianblog.ir.
9. حسینی‌نژاد، سیدمحمد (1393). بصیرت از دیدگاه قرآن و روایات، سایت دبیرخانة کانون‌های فرهنگی هنری مساجد استان قم؛ 7 دی‌ماه 93؛ به نشانی: http://masajed-qom.com.
10. حمیدی‌زاده، محمدرضا (1377). تبیین نقش پیش‌بینی و آینده‌نگری در نظام مدیریت اسلامی، مطالعات مدیریت بهبود و تحول، ش20.
11. دلشاد تهرانی، مصطفی (1383). سیرة نبوی (منطق عملی)، ج1، انتشارات دریا.
12. رابینز، استیفن (1396). تئوری سازمان: ساختار و طرح سازمانی، ترجمة سیدمهدی الوانی و حسن دانایی‏‏فرد، چ46، نشر صفار.
13. رحمان‏سرشت، حسین و کفچه، پرویز (1387). مدل سازمانی برای تفکر راهبردی، نشریة پیام مدیریت، 7(28).
14. زاهدغیاثی، محمد (1380). جایگاه تفکر و اندیشه در قرآن کریم، ماه‏نامة گلستان قرآن، ش75.
15. سایمونز، رابرت [دانشکدة کسب‏وکار‏ هاروارد] (1392). تفکر راهبردی؛ راه‏حل‏های حرفه‏ای برای چالش‏‏های روزانه، ترجمة مسعود سلطانی، چ2، آریانا قلم.
16. سلطانی، علیمراد و آقاحسینی، تقی (1392). جایگاه اندیشه و اندیشیدن در نظام تربیتی اسلام، اولین کنگرة بین‏المللی فرهنگ و اندیشة دینی، نشریة فرهنگ و اندیشة دینی.
17. صالحی امیری، سیدمهدی (1384). دین‏پژوهی: جامعیت دین، نشریة صباح، ش 17 و 18.
18. غفاریان، وفا و علی‌احمدی علیرضا (1382). تفکر استراتژیک، نشریة تدبیر، ش 137.
19. غفاریان، وفا و کیانی، غلامرضا (1394). پنج فرمان برای تفکر راهبردی، چ6، نشر فرا.
20. فرهنگی، علی‏اکبر و دهقان ‏نیری، محمود (1389). عوامل مؤثر بر تفکر استراتژیک، نشریة مدیریت بازاریابی؛ دانشگاه آزاد.
21. قاسمیان، محمد (1389). آشنایی با مفهوم تدبر در قرآن، وب‌سایت تدبر: بنیاد علوم و معارف اسلامی، سوم اسفند 1389، http://www.tadabbor.org.
22. قائمی ‏مقدم، محمدرضا (1386). عبرت و تربیت در قرآن و نهجالبلاغه، مجلة حوزه و دانشگاه، ش27.
23. کردنائیج، اسداله (1396). تفکر و مدیریت راهبردی؛ تئوری و عمل، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
24. کشاورز سوسن (1386). مفاهیم‌ ‌‌‌آینده‌نگر‌ در اسلام و آثار تربیتی آن‌ها، نشریة تربیت اسلامی، ش4.
25. لارنس، اتون (1380). تفکر راهبردی، ترجمة منظر نیکنام، انتشارات آموزش سازمان مدیریت صنعتی.
26. لشکربلوکی، مجتبی (1395). فرامین و فنون تفکر راهبردی، نص، چ2.
27. مشبکی، اصغر و خزاعی، آناهیتا (1387). طراحی مدل عناصر تفکر استراتژیک در سازمان‏های ایرانی، نشریة مدیریت بازرگانی، دورة 1، ش 1.
28. مطهری، مرتضی (1389 الف). آشنایی با قرآن، ج1، انتشارات صدرا.
29. مطهری، مرتضی (1389 ب). آشنایی با قرآن، ج12، انتشارات صدرا.
30. مطهری، مرتضی (1389 ج). آشنایی با قرآن، ج8، انتشارات صدرا.
31. مطهری، مرتضی (1389 د). آیندۀ انقلاب اسلامی ‏ایران، انتشارات صدرا.
32. مطهری، مرتضی (1389 ذ). بیست گفتار، انتشارات صدرا.
33. مطهری، مرتضی (1389 ر). عدل الهی، انتشارات صدرا.
34. مطهری، مرتضی (1389 ز). یادداشت‏ها، ج4، انتشارات صدرا.
35. مطهری، مرتضی (1390 الف). انسان و ایمان، انتشارات صدرا.
36. مطهری، مرتضی (1390 ب). آشنایی با قرآن، ج13، انتشارات صدرا.
37. مطهری، مرتضی (1390 ج). تعلیم و تربیت در اسلام، انتشارات صدرا.
38. مقیمی، سیدمحمد (1396). اصول و مبانی مدیریت از دیدگاه اسلام، چ4، نشر راه‏دان.
39. منصوری رامسری، خلیل (1394). حزم و دوراندیشی از دیدگاه امیرمؤمنان علی(ع)، سایت سماموس، http://www.samamos.com، نوشته‌شده در دوم خرداد 1394.
40. میرآخوری، علیرضا، دارایی، محمدرضا و سلام‏زاده، یاشار (1393). مدل تفکر راهبردی اسلامی ‏ایرانی، مجموعه مقالات سومین کنفرانس الگوی اسلامی ‏ایرانی پیشرفت.
41. ناظمی، شمس‏الدین و جفعریانی، حسن (1389). تفکر استراتژیک، انتشارات سازمان مدیریت صنعتی.
42. نرم‏افزار جامع احادیث نور، نسخة 5/3.
43. نرم‏افزار جامع تفاسیر نور، نسخة ½.
44. نزهت، ابراهیم (1389). اندیشه‏ورزی تفکر خلاق از منظر نهج‏البلاغه، دوفصل‏نامة ادب عربی، ش 2.
45. هاشمی ‏گلپایگانی، سیدمحمدصالح (1388). غایت‏انگاری از دیدگاه قرآن کریم، پژوهش‏نامة علوم و معارف قرآن کریم، ش 4.
46. Bonn, Ingrid (2001). Developing strategic thing as a core competency Management Decision, 39(1): 63-70.
47. Bonn, Ingrid (2005). Improving Strategic Thinking: A Multilevel Approach Leadership & Organization, Development Journal, 26(5).
48. Fontaine, Rodrigue and Ahmad, Khaliq (2013). Strategic management from an islamic perspective, wiley.
49. Hamel, Gary (2001). Strategy innovation and Quest for Value strategic thinking, Jossey-Bass, 29: 68.
50. Graetz, Fiona (2002). Strategic thinking versus strategic planning: towards understanding the complementarities, Management Decision, 40(5).
51. Liedtka, J. (1998). Strategic thinking; can it betaught?, Long Range Planning, 31(1): 120-129.
52. Mintzberg, Henry (1994). The rise and fall of strategic planning, New York: The Free Press.
53. Williamson, Peter. (2004). Starategy as option on the future, Preference, P. 157.