ارائۀ مدل مفهومی روش‌شناسی آینده‌پژوهی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مدیریت مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، ایران

2 دانشیار دانشکدة تاریخ و علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران

3 دانشیار گروه مدیریت دانشگاه بین‌المللی جامعه‌المصطفی(ص)، قم، ایران

4 دانش‌پژوه دکترای گروه مدیریت مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و پژوهشگر جامعه‌المصطفی(ص)، قم، ایران

چکیده

روش‌شناسی آینده‌پژوهی اسلامی از مباحث پایه‌ای و اساسی در فرایند تولید دانش آینده‌پژوهی اسلامی است. تفاوت مبنای معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی اسلامی موجب می‌شود روش‌شناسی آینده‌پژوهی اسلامی از سایر روش‌شناسی‌های موجود در این دانش متفاوت شود. ازین‌رو، سؤال اصلی این پژوهش این است که روش‌شناسی آینده‌پژوهی اسلامی چگونه است؟ هدف این پژوهش نیز ارائة مدلی مفهومی از روش‌شناسی آینده‌پژوهی اسلامی مبتنی بر مبانی معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی اسلامی است. این پژوهش از نظر هدف بنیادی است. شیوة گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای بود و به روش توصیفی ـ پیمایشی تحلیل و بررسی شد. مدل روش‌شناسی آینده‌پژوهی اسلامی، که در این پژوهش ارائه می‌شود، ترکیبی از روش‌شناسی‌های تحلیلی و تفسیری و شهودی است. هر یک از روش‌شناسی‏های فوق در آینده‌پژوهی اسلامی اهمیتی ویژه دارد و امکان بهره‏مندی هم‌زمان از دو یا چند روش به صورت ترکیبی در آینده‌پژوهی اسلامی نیز وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. *قرآن کریم

    1. آقاجمال خوانساری، محمد بن حسین (1366). شرح آقاجمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم، تهران، دانشگاه تهران.
    2. اسلاتر، ریچارد (1390). نواندیشی برای هزارة نوین: مفاهیم، روش‏ها، و ایده‏های آینده‌پژوهی، مترجمان: عقیل ملکی‏فر، سید احمد ابراهیمی، وحید وحیدی مطلق، تهران، مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
    3. ایمان، محمدتقی و احمد کلاته‌ساداتی (1392). روش‌شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان (مدلی روش‌شناختی از علم اسلامی)، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    4. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله (1404 ق). شرح نهج‌البلاغه لابن أبی الحدید، قم، کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
    5. پارسانیا، حمید (1383). «روش‌شناسی و اندیشة سیاسی»، علوم سیاسی، ش 28، 7 ـ 16.
    6. پورعزت، علی‏اصغر (1389). مدیریت راهبردی عصرمدار، رویکرد آینده‌پژوهانه به منافع عمومی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
    7. تمیمى‌آمدى، عبدالواحد بن محمد (1410). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم.
    8. جمشیدی، محمدحسین (1387). مبانی روش‌شناسی تبیین با تأکید بر اندیشة سیاسی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
    9. جوادی آملی، عبدالله (1388). قرآن در قرآن، قم، اسراء.

    10. حسین‌زاده، محمد (1389). معرفت دینی، عقلانیت و منابع، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم.

    11. خسروپناه، عبدالحسین، (1394). «روش‌شناسی و مبانی فلسفی حکمی- اجتهادی در علوم رفتاری و اجتماعی اسلامی»، مجموعه مقالات دومین کنگرۀ بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، ج1، مرکز پژوهش‎های علوم انسانی اسلامی صدرا.

    12. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412 ق). المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم الدار الشامیه‏.

    13. ساروخانی، باقر (1389). روش‏های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چ 16.

    14. صغیر، محمد حسین علی (1413 ق). دراسات القرآنیه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی مرکز النشر.

    15. عنایت‌الله، سهیل (۱۳۸۸). پرسش از آینده، مسعود منزوی، تهران، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی.

    16. عباس‌زاده، محمد (1391). «تأملی بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی»، جامعه‌شناسی کاربردی، س 23، ش پیاپی 45، ص 19 ـ 34.

    17. فرامرز قراملکی، احد (1387). روش‌شناسی مطالعات دینی (تحریری نو)، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

    18. کلینی، محمد بن یعقوب اسحاق (1407 ق). الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه.

    19. لیثى‌ واسطى، على بن محمد (1376). عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، قم، دار الحدیث.

    20. مصباح یزدی، محمدتقی (1388). پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چ 2.

    21. ــــــــــــــ و گروهی از نویسندگان (1391). فلسفة تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، مدرسه، چ 2.

    22. نقی‌پورفر، ولی‌الله (1382). مجموعة مباحثی از مدیریت در اسلام، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات مدیریت اسلامی.

    23. گوردون، آدام (1392). فهم آینده، بازشناسی روندهای مؤثر بر تصمیم‌گیری، مترجم: طیبه واعظی، تهران، پژوهشکدة مطالعات راهبردی.

    24. Bell, W. (2003). Foundations of futures studies: History, Purposes, and Knowledge human science for a new era, uss, New Brunswick, Transaction Publishers, Vol. 1.

    25. Blaikie, N. (2007). Approaches To Social Enquiry, polity press, Cambridg, 2e.

    26. Burrell, G. & Morgan, G. (1979). Sociological Paradigms and Organisational Analysis, London, Heinemann.

    27. Garaudy, R. (1981). `I''Islam habite notre avenir'', `Editions Desclee de Brouwer'', Paris.

    28. Gascoigne, N. & Thornton (2014). Tim, Tacit Knowledge, Usa, Routledge.

    29. Golafshani, N. (2003). Understanding Reliability and Validity in Qualitative Research, the qualitayive trport, Vol 8, NO 4, pp 597-606.

    30. Inayatullah, S. (1990). Deconstructing and reconstructing the future: predictive, cultural and critical epistemologies. Futures, Vol. 22 (2): 115–141.

    31. Michael, D. N. (1985). "With both feet planted firmly in mid-air: Reflections on thinking about  the future." futures, 17 (April): pp 94-103.

    32. McKelvey, B. & Boisot, M. (2009). Redefining strategic foresight: ‘fast’ and ‘far’ sightvia complexity scienc, Handbook of research on strategy and foresight, Usa, Edward Elgar.

    33. Miller, R. (2010). Which Anticipatory System For University Foresight? A Postscript” The For-Unibl Ueprint , A Blueprint for Organizing Foresight in Universities, Române, Editura Academiei Române.

    34. Mingers, J. (2006). realizing systems thinking: knowledge and action in management science, springer, p 217.

    35. Maxwell, J. (1992). Understanding and validity in qualitative research, Harvard Education review. Vol. 62, No 3, Pp 279-300.

    36. Tapio, P. & Hietanen, O. (2002). «Epistemology and public policy: using a new typology to analyse the paradigm shift in Finnish transport futures studies.» Futures.

    37. Voros, J. (2008). "Integral Futures: An approach to futures inquiry", Futures No. 40, pp 190–201.