مدیریت اسلامی با الهام از رویکرد علم دینی علامه جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد، دانشکدة مدیریت و حسابداری، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

 مدیریت اسلامی ترکیبی است از مدیریت (به منزلة مصداقی از علم) و اسلام (به منزلة مصداقی از دین) که تبیین مفهوم آن مستلزم درک درست از علم و دین و علم دینی است. تلاش‌های زیادی در این رابطه صورت گرفته که در قالب رویکردهای علم دینی (و به طور خاص، مدیریت اسلامی) موضوعیت یافته‌اند. یکی از این رویکردهای مهم دیدگاه علم دینی آیت‌الله جوادی آملی است که توجه به آن منجر به شکل گیری رویکردی خاص از علوم اسلامی و به‌ویژه مدیریت اسلامی، در فضای علمی، گردیده است.  هدف از این پژوهش آن بود که با ابتناء بر نظریة علم دینی آیت‌الله جوادی آملی و ابعاد مختلف آن و الهام از مفهوم دین، علم، عقل، و نقل‌ْ مدیریت اسلامی و خصوصیات آن بررسی و فهمیده شود. پژوهش حاضر کیفی، توصیفی، و مبتنی بر روش تجزیه‌وتحلیل است. نتایج حاصله منتهی به تعریف مدیریت اسلامی، در چهار بعد اساسی شده است: بدین نحو که اولاً در پرتو دین‌شناسی و تعمیم مفهوم دین( اصول کلی و آموزه‌های اسلامی( ، ثانیاً، در پرتو علم‌شناسی و گسترة آن بر مبنای توسعة مفهوم عقل، ثالثاً، در پرتو فلسفه‌شناسی و نسبت فلسفة مطلق و مضاف و رابعاً، در پرتو روش‌شناسی و نسبت روش‌های مختلف( تجربی، عقلی، عرفانی و نقلی)  و متناسب با انها، زوایایی از  مدیریت اسلامی، تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


امیری، علی‌نقی (1394 الف). «واکاوی رویکردهای مدیریت اسلامی»، فصل نهم از کتاب نقطه‌های آغاز در مدیریت اسلامی، به اهتمام علی‌رضا چیت‌سازیان و مرتضی جوان‌علی‌آذر، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، تهران.
ـــــــــــــــ (1394 ب). الگوی اداره در نهج‌البلاغه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـــــــــــــــ (1395). رفتارشناسی مدیران در نهج‌البلاغه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
امیری، علی‌نقی؛ حسن عابدی‌جعفری (1392). مدیریت اسلامی: رویکردها، تهران، سمت.
باقری، خسرو (1382). هویت علم دینی، نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم انسانی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ــــــــــــ« (1391). ««حساب علم دینی در هندسة معرفت دینی:  بررسیانگارةعلامهجوادیآملی»، کتاب نقد، ویژه نامه « نقد و بررسی نظریة علم دینی حضرت آیتالله جوادی آملی(1) »، فصلنامة انتقادیـ نظری در حوزة علوم انسانی، س 15، ش ۶۹، صص 75 ـ 128.
بیهقی، احمد بن حسین (بی‌تا). السنن کتاب آداب المغازی، بی‌جا، جامعه الدراسات الاسلامیه، منصوره، دار الوفاء.
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه (1392) کتاب نقد، ویژه نامه « نقد و بررسی نظریة علم دینی حضرت آیتالله جوادی آملی (1)»، فصلنامة انتقادیـ نظری در حوزة علوم انسانی، س 15، ش ۶۹، صص 75 ـ 128.
پیروزمند، علی‌رضا  (1392). ««دوگونگی و ابهام در سرنوشت اسلامیت علوم در کلام فیلسوف متأله»  کتابنقد،ویژهنامه«نقدوبررسینظریةعلمدینیحضرتآیتاللهجوادیآملی(1).»،فصلنامةانتقادیـنظریدرحوزةعلومانسانی،س15،ش۶۹،صص129ـ180.
جعفرزاده، قاسم  (1392). «چیستی، معنا و مسیر تحقق علم دینی از نگاه آیت‌الله جوادی آملی»کتابنقد،ویژهنامه«نقدوبررسینظریةعلمدینیحضرتآیتاللهجوادیآملی(1). »،فصلنامةانتقادیـنظریدرحوزةعلومانسانی،س 15،ش۶۹ صص 45 ـ ۷۳.
جوادی آملی، عبدالله (1372). شریعت در آینة معرفت، چ 5، قم، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
ـــــــــــــــــــ (1385). حق و تکلیف در اسلام، چ 2، قم، مرکز نشر اسراء.
ــــــــــــــــــ (1386 الف). انتظار بشر از دین، تنظیم: محمدرضا مصطفی‌پور، چ 4، قم، مرکز نشر اسراء.
ــــــــــــــــــ (1386 ب). منزلت عقل در هندسة معرفت دینی، تنظیم: احمد واعظی، چ 2، قم، مرکز نشر اسراء.
ــــــــــــــــــ (1386 ج). معرفت‌شناسی در قرآن، تنظیم: حمید پارسانیا، چ 4، قم، مرکز نشر اسراء.
ــــــــــــــــــ (1386 د). شریعت در آینة معرفت، چ 5، قم، مرکز نشر اسراء.
ــــــــــــــــــــ (1378). منزلت عقل در هندسة معرفت دینی، چ 3، قم، مرکز نشر اسراء.
ــــــــــــــــــــ (1388). اسلام و محیط زیست، چ 5، قم، مرکز نشر اسراء.
ــــــــــــــــــــ (1389). معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی، تهران، پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ــــــــــــــــــــ (1392) .«فلسفة الهی و محال بودن علم غیردینی»، کتابنقد،ویژهنامه«نقدوبررسینظریةعلمدینیحضرتآیتاللهجوادیآملی (1.). »،فصلنامةانتقادیـنظریدرحوزةعلومانسانی،س15،ش۶۹، صص23ـ۴۴.
ــــــــــــــــــــ (1394). «نسبت دین و مدیریت»، تنظیم: محمدرضا مصطفی‌پور، فصل دوم از کتاب نقطه‌های آغاز در مدیریت اسلامی، به اهتمام علی‌رضا چیت‌سازیان و مرتضی جوان‌علی‌آذر، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، تهران.
چیت‌سازیان، علی‌رضا؛ مرتضی جوان‌علی‌آذر (1394). نقطه‌های آغاز در مدیریت اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
حرّ عاملی، محمد بن حسن (بی‌تا). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
حسنی، سید رضا؛ مهدی علی‌پور؛ سید محمدتقی موحد ابطحی (1390). علم دینی، دیدگاه‌ها و ملاحظات، چ 5، قم، ویراست دوم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
دشتی، محمد (1379). نهج‌البلاغه (مجموعه خطبه‌ها، نامه‌ها، و کلمات قصار امام علی(ع))، گردآورنده: محمد شریف‌رضی، ترجمه: نشر مشرقین، چ 4، قم.
راغب اصفهانی (ابوالقاسم حسین بن محمد بن فضل (1398)،المفردات فی غریب القرآن، ترجمه و تحقیق همراه با تفسیر لغوی و ادبی قرآن از غلام‌رضا خسروی حسینی، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیاء آثارالجعفریه.
فیض الاسلام، سید علی‌نقی (1376). ت‍رج‍م‍ه‌ و ش‍رح‌ ن‍ه‍ج‌‌ال‍ب‍لاغ‍ه:‌ خ‍طب‍ه‌ه‍ا، ن‍ام‍ه‌ه‍ا، س‍خ‍ن‍ان‌ ک‍وت‍اه‌ ام‍ی‍رال‍م‍وم‍ن‍ی‍ن(ع)، گردآورنده: م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن شریف‌رض‍ی ‌‌(س‍ی‍د رض‍ی)، چ 6، [ت‍ه‍ران‌]، ف‍ی‍ض‌الاس‍لام‌.
قرشی بنابی، علی‌اکبر (1371). قاموس قرآن، چ 6، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
کارگروه بنیادین مدیریت اسلامی (1395). پیش‌نویس نقشة جامع مدیریت اسلامی (نجما)، به همراه نقد و بررسی علمی استادان مدیریت و علوم انسانی، ناظر علمی: علی رضاییان، قم، دانشگاه قم.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1375). پیام امام: شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، انتشارات هدف قم، ج 10 و 11.
نوری، روح‌الله (1390). مبانی مدیریت دولتی (نظریه‌های دولت و ادارة امور عمومی در ایران)، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
واعظی، احمد (1390). علم دینی از منظر آیت‌الله جوادی آملی (کتاب علم دینی، دیدگاه‌ها، و ملاحظات)، چ 5، ویراست دوم، سید رضا حسنی و مهدی علی‌پور و سید محمدتقی موحد ابطحی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
References
Amiri, A. N. & Abedi, J. (2013). Islamic Management: Approaches, Tehran, Samt. (in Persian)
Amiri, A. N. (2015 A). “An Analysis of Islamic Management Approaches”, Chapter 9 of the book Starting Points in Islamic Management, Alireza Chitsazian & Morteza Javan Aliazar, Imam Sadegh University Press, Tehran. (in Persian)
-----------------. (2015 B). Pattern of administration in Nahj al-Balagha, Qom, Research Institute of Hawzah & University. (in Persian)
-----------------. (2016). The Behavior of Managers in Nahj al-Balagha, Qom, Research Institute of Hawzah & University. (in Persian)
Bagheri, Kh. (2013). The identity of religious science. an epistemological view of the relation of religion to the humanities, Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance Press and Publication Organization. (in Persian)
Bagheri, Kh. (2014). “The Account of Religious Science in the Geometry of Religious Knowledge: An Investigation, Critique book, special issue "Critique and study of the theory of religious science of Ayatollah Javadi Amoli (1)". , Critical-Theoretical Quarterly in the field of humanities, 15 (69), pp. 75-128. (in Persian)
Basic Working Group on Islamic Management (2016). Draft Comprehensive Map of Islamic Management (Najma), with Scientific Critique of Management and Humanities Professors”, Scientific Supervisor: Ali Rezaeian, Qom, Qom University. (in Persian)
Bihagi, A. Sunan Al-Maghazi's Literature Book, University of Islamic Studies, Mansoura, Dar Al-Wafaa. (in Persian)
Chitsazian, A., Young-Ali-Azar, M. (2015). Starting points in Islamic management, Tehran, Imam Sadegh (AS) University Press. (in Persian)
Dashti, M. (2000). Nahj al-Balaghah (Collection of sermons. letters and short words of Imam Ali (AS), compiled by Mohammad Sharif Razi, translation: Mashreqin Publishing, fourth edition, Qom. (in Persian)
Faiz al-Islam, S A. N. (1997). Translation and commentary of Nahj sermons, letters, and short sayings of Imam Ali (PBUH), Collectors: Mohammad-Hossein sharif-Razi (Syed Razi), Sixth Edition, [Tehran], Fyzalaslam.
Ghorashi Bonabi, A. A. (1992). Quran Dictionary, Tehran, Islamic Books House, Ch 6. (in Persian)
Hassani, S. R., Alipour, M., & Movahed Abtahi, S. M-Taqi (2014). Religious Science, Views and Considerations, Ch 5, Qom, second edition, seminary and university research. (in Persian)
Horr Ameli, Muhammad ibn Hassan (without date). Shiite means to study Sharia issues, Tehran, Islamic Bookstore. (in Persian)
Institute of Culture and Thought (2014) Critique book, special issue "Critique and study of the theory of religious science of Ayatollah Javadi Amoli (1)". , Critical-Theoretical Quarterly in the field of humanities, 15 (69) (in Persian)
Jafarzadeh, Q. (2013). “What is the meaning and path of realization of religious science from the point of view of Ayatollah Javadi Amoli, Critique book, special issue "Critique and study of the theory of religious science of Ayatollah Javadi Amoli (1)". , Critical-Theoretical Quarterly in the field of humanities, 15 (69), pp. 45-73. (in Persian)
Javadi, A. A. (2006(.Rights and Duties in Islam; Ch II, Qom, Esra Publishing Center, Spring. (in Persian).
----------------. (1993). Sharia in the mirror of knowledge, Qom, Esrae Publishing Center. (in Persian)
---------------. (2007 A). Human expectation of religion, Arranged by Mohammad Reza Mostafa Pour, Qom, Esrae Publishing Center. (in Persian)
---------------. (2007 B). The status of reason in the geometry of religious knowledge, Arranged by Ahmad Vaezi, Qom, Esrae Publishing Center. (in Persian)
----------------. (2008). The status of reason in the geometry of religious knowledge, Ch. III, Qom, Esra 20 Publishing Center. (in Persian)
----------------. (2010). Meaning, possibility and strategies for the realization of religious science, Tehran, Research Institute for Cultural and Social Studies. (in Persian)
--------------. (2007 C). Epistemology in the Qur'an, Arranged by Hamid Parsania, Qom, Esrae Publishing Center. (in Persian)
--------------. (2009). Islam and the environment, Qom, Esrae Publishing Center. (in Persian)
--------------- .( 2014). Divine philosophy and the impossibility of secular science, Critique book, special issue "Critique and study of the theory of religious science of Ayatollah Javadi Amoli (1)". , Critical-Theoretical Quarterly in the field of humanities, 15 (69), pp. 23-44. (in Persian)
---------------. (2015). Relationship Religion and Management, Arranged by Mohammad Reza Mostafa Pour, Chapter Two: The Beginning Points in Islamic Management by Alireza Chitsazian and Morteza Javan Ali Azar, Imam Sadegh University Press, Tehran. (in Persian)
---------------. (2007 D). Sharia in the mirror of knowledge, Qom, Esrae Publishing Center. (in Persian)
Makarem Shirazi, N. et al. (1996). Imam's message: a new and comprehensive explanation of Nahj al-Balaghah, Vol. 10 & 11, Hadaf Qom Publications. (in Persian)
Nouri, R. (2011). Fundamentals of Public Management (Theories of Government and Public Administration in Iran), Qom, Seminary and University Research Institute. (in Persian)
Piroozmand, A. (2014). The ambiguity and ambiguity in the fate of the Islam of science in the philosopher's word, Critique book, special issue "Critique and study of the theory of religious science of Ayatollah Javadi Amoli (1)". , Critical-Theoretical Quarterly in the field of humanities, 15 (69), pp. 129-180 (in Persian)
Ragheb Isfahani (Abu al-Qasim Hussein ibn Muhammad ibn Fadl) (2004). Translation and research along with lexical and literary interpretation of the Qur'an by Gholamreza Khosravi Hosseini. Tehran: Al-Muktabah Al-Mortazavieh Revival of Al-Jafaria. (in Persian)
Waezi, A. (2011). Religious science from the perspective of Ayatollah Javadi Amoli, Book of Religious Science, Perspectives and Considerations, Second Edition, Seyed Reza Hassani, Mehdi Alipour, Seyed Mohammad Taqi Movahed Abtahi, Qom, Seminary and University Research Institute. (in Persian)