اثر هوش مصنوعی بر تنهایی در محیط کار؛ تبیین نقش میانجی انسان‌زدایی سازمانی

وحدتی, حجت; جلالی, محمد

doi:10.22059/jomc.2025.398272.1008842

اثر هوش مصنوعی بر تنهایی در محیط کار؛ تبیین نقش میانجی انسان‌زدایی سازمانی

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد گروه مدیریت، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه لرستان، خرم آباد، لرستان، ایران vahdati.h@lu.ac.ir

² دکتری تخصصی مدیریت دولتی – رفتار سازمانی، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه لرستان، خرم آباد، لرستان، ایران jalali.mo@fc.lu.ac.ir

10.22059/jomc.2025.398272.1008842

چکیده

ادغام سریع فناوری‌های پیشرفته، به‌ویژه هوش مصنوعی، در فرآیندهای سازمانی، نگرانی‌هایی درباره پیامدهای روانی–اجتماعی آن، به‌ویژه تنهایی در محیط کار، ایجاد کرده است. این پژوهش تأثیر هوش مصنوعی بر تنهایی در محیط کار را با تأکید بر نقش میانجی انسان‌زدایی سازمانی بررسی کرد. مطالعه در چارچوب پارادایم اثبات‌گرایی، با رویکرد کمّی و طرح مقطعی، و با استفاده از پرسشنامه محقق‌ساخته انجام شد. جامعه آماری شامل کارکنان کمیته امداد امام خمینی(ره) استان کردستان (N = 379) بود که از میان آن‌ها، 220 نفر با استفاده از فرمول کوهن و روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای انتخاب شدند. روایی و پایایی ابزار با استفاده از بارهای عاملی، پایایی ترکیبی، آلفای کرونباخ، شاخص‌های روایی محتوا (CVR و CVI با ارزیابی هشت خبره)، روایی همگرا (AVE) و روایی واگرا (HTMT) تأیید شد. تحلیل داده‌ها با مدل‌سازی معادلات ساختاری حداقل مربعات جزئی (PLS‑SEM) نشان داد که هوش مصنوعی اثر مستقیم و معناداری بر تنهایی در محیط کار و انسان‌زدایی سازمانی دارد، و انسان‌زدایی سازمانی نیز اثر مستقیم و معناداری بر تنهایی دارد. آزمون نقش میانجی با بوت‌استرپینگ (T = 8.745, p < 0.001) و آزمون سوبل (z = 7.629, p < 0.001) بیانگر نقش میانجی جزئی انسان‌زدایی در این رابطه بود. همچنین، نتایج تحلیل واریانس (ANOVA) تفاوت معنادار میانگین سازه‌ها را بر اساس سابقه کار، سن، نوع استخدام، موقعیت سازمانی و تحصیلات آشکار ساخت. این یافته‌ها بر ماهیت دوگانه به‌کارگیری هوش مصنوعی – ارتقای بهره‌وری و احتمال تشدید ریسک‌های اجتماعی و روانی – و اهمیت فرایندهای سازمانی در کاهش پیامدهای منفی تحولات فناورانه تأکید دارد.

کلیدواژه‌ها