شناسایی مؤلفه‌ها، بستر و پیامدهای مدل عدالت سازمانی مبتنی بر ارزش‌های اسلامی (مطالعۀ موردی: آموزش‌وپرورش استان اردبیل)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشکدة مدیریت، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار، دانشکدة مدیریت، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

بررسی پژوهش‌های گذشته در زمینة عدالت سازمانی نشان‌دهندة این موضوع است که در مجموع هر یک از پژوهش‌ها، با توجه به نوع رویکرد و تأکید و اهدافی که دنبال می‌کرده، به بیان چند ویژگی خاص پرداخته و قادر به پوشش دادن مجموعة ویژگی‌های عدالت سازمانی که بر مبنای ارزش‌های اسلامی باشد نیست. در این پژوهش تلاش شد این خلأ برطرف شود و مؤلفه‌ها و شاخص‌های عدالت توزیعی و رویه‌ای و مراوده‌ای ادارة آموزش‌وپرورش، با در نظر گرفتن زمینه‌های آموزشی و اقتصادی و اداری، شناسایی شوند و مدل عدالت سازمانی مبتنی بر ارزش‌های اسلامی ارائه شود. عدالت نقش مهمی در پویایی، بهبود عملکرد، انگیزش شغلی، رضایت شغلی، تعهد سازمانی، رفتار شهروندی، و ... ایفا می‌کند و از این رو از موضوعات مورد توجه مدیران و کارکنان است. بر این اساس و با توجه به بافت فرهنگی‌ـ اجتماعی آموزش‌وپرورش پژوهش حاضر با هدف شناسایی مؤلفه و بستر و پیامدهای مدل عدالت سازمانی مبتنی بر ارزش اسلامی انجام شد. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش بر حسب نوع داده اکتشافی و بر حسب هدف کاربردی است. همچنین، با توجه به ضرورت استنباط از اصلی‌ترین منبع اجتهاد دینی، یعنی قرآن کریم، از بین راهبردهای مختلف پژوهش کیفی، از راهبرد تحلیل محتوا مبتنی بر ارزش‌های اسلامی بهره برده شد. مشارکت‌کنندگان پژوهش را 27 نفر از مدیران و استادان دانشگاهی و خبرگان در حوزة علوم قرآنی و منابع انسانی ادارة آموزش‌وپرورش استان اردبیل تشکیل داده‌اند که به صورت هدفمند انتخاب شدند. جهت گردآوری داده‌ها نیز از قرآن کریم و نهج البلاغه و شرح غررالحکم بهره برده شد و همة آیاتی که تفسیرشان در حوزة عدل و واژه‌های مرتبط بود مطالعه و کدگذاری شد. از روش تحلیل مضمون )تم( به منظور تجزیه‌وتحلیل مصاحبه‌ها )کدگذاری و تعیین تم‌های فرعی و اصلی( استفاده شد و گردآوری اطلاعات از طریق مصاحبة نیمه‌ساختاریافتة عمیق و تجزیه‌‌وتحلیل اطلاعات نیز با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA انجام شد. یافته‌های پژوهش بیانگر این موضوع بود که مدل نهایی عدالت سازمانی مشتمل بر 3 بعد و 11 مؤلفه و 90 شاخص است. همچنین، زمینه و بسترهای لازم برای اجرای عدالت سازمانی و پیامدهای آن مبتنی بر ارزش‌های اسلامی نیز مشخص شدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
افجه، علی‏اکبر؛ ولی‏الله تقی‏پورفر؛ عادل آذر؛ محمود جعفرپور (1393). «طراحی مدل جامع عدالت سازمانی اسلامی»، مطالعات مدیریت (بهبود و تحول)، 23(74)، ص 21 ـ 47.
اسکندری، هانیه؛ داداش کریمی، یحیی؛ حجتی،عبدالله (1400). شناسایی عوامل موثر بر حکمرانی رفاه عمومی با رویکرد توسعه اجتماعی،انجمن جامعه شناسی آموزش و پرورش،دوره14،شماره2 ،ص299- 308.
امیرحسنی، مصطفی؛ قربانی،سعید؛ زاهدی،محمدرضا (1398). .بررسی تاثیر عدالت سازمانی براشتراک گذاری دانش در یک محیط آموزشی- دانشگاهی، نشریه مدیریت راهبردی دانش سازمانی،سال دوم،شماره7،ص 154-180.
پوریانی، محمدحسین (1387). «تحلیل جامعه‌شناختی نظام ارزشی دین اسلام»، پژوهش‌های اعتقادی کلامی (علوم اسلامی)، د 3، ش 12، ص 55 ـ 74.
پوریانی، محمدحسین (1385). «تبیین مفهوم ارزش با رویکرد جامعه‌شناختی»، علوم اجتماعی، د 3، ش 11، ص 51 ـ 54.
دعایی، حبیب‌الله؛ نورمحمد یعقوبی؛ آفاق ارجمندی‌نژاد (1394). «اکتشاف مؤلفه‌ها و ابعاد ارزش‌های اسلامی مؤثر بر بهره‌وری منابع انسانی»، کنفرانس بین‌المللی مدیریت و اقتصاد در قرن 21، تهران، مؤسسة سرآمد همایش کارین.
جمشیدی، ناصر؛ حسین خنیفر؛ جلال نادری (1392). «طراحی مدل عدالت سازمانی با الهام از نهج‏البلاغه و اعتباربخشی آن با استفاده از نظر خبرگان»، مدیریت فرهنگ، 11(3)، ص 51 ـ 75.
خرم‌شاهی، بهاءالدین (1377). دانشنامة قرآن و قرآن‌پژوهی، دوستان.
خسروی‏زاده، اسفندیار؛ اکرم کمان‌کش؛ حسین مقدسی؛ کریم زهره‏وندیان (1398). «ارتباط عدالت سازمانی و اشتیاق شغلی با عملکرد سازمانی مربیان»، مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در ورزش، 6(21)، ص 55 ـ 63.
رضوی، سید مصطفی؛ محمدرضا زالی؛ مرتضی اکبری؛ مرتضی جعفرزاده (1393). بازکاوی روش تحقیق آمیخته، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
شریعتمداری، نرگس؛ اعتماداهری، علاالدین؛ شریفی،اصغر(1400). طراحی مدل رهبری عدالت محور در مدیریت مدارس ابتدایی شهر تهران،جامعه شناسی آموزش و پرورش،دوره14،شماره1،ص51-62.
کیامنی، بهرام؛ ضامنی ،فرشید (1397). بررسی رابطه جو اخلاقی و عدالت سازمانی با رفتار شهروندی سازمانی در سازمان آموزش و پرورش استان مازندران به منظور ارائه مدل،مجله مطالعات جامعه شناسی،دوره11،شماره41،ص37-61.
علی‌احمدی، علی‌رضا (1383). مدیریت ارزشی با تکیه بر ارزش‌های اسلامی، تهران، تولید دانش.
عطافر، علی؛ حسین منصوری (1391). «بررسی تأثیر ابعاد عدالت سازمانی بر تعهد سازمانی کارکنان»، کتاب‌داری و اطلاع‌رسانی، 15(3)، ص 109 ـ 127.
غلامی، میثم؛ هادی پورشافعی؛ عباس قاسمیان (1397). «تأثیر عدالت سازمانی و اعتماد بر اخلاق حرفه‌ای معلمان مدارس ابتدایی»، اخلاق زیستی، 8(27)، ص 73 ـ 83.
قنبری، سیروس؛ معجونی،حسین(1400) .نقش رهبری مخرب در فرسودگی شغلی با میانجی گری عدالت سازمانی و اهمال کاری،پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران،دوره10،شماره3، ص69-98.
کیخا، نجمه (1385). «عدالت ارزش یا روش؟»، مقالات ارسالی به سایت اینترنتی آفتاب.
لطیفی، محمود (1384). «مبانی عدالت اجتماعی»، حکومت اسلامی، س 10، ش 1، ص 83 ـ 84.
مصباح‌یزدی، محمدتقی (1391). اخلاق در قرآن، انتشارات مؤسسة آموزشى و پژوهشى امام خمینى، ج 3.
مکارم‌شیرازی، ناصر (1389). یکصد موضوع اخلاقی در قرآن و حدیث: شامل سیصد آیه و هفتصد حدیث، دارالکتاب اسلامی (الاسلامیه).
نوری خندان، مهین؛کریمی،محمد؛ قربانی،محمود؛زنده دل، احمد(1400). طراحی مدل افزایش عدالت سازمانی با رویکرد ارزش های فرهنگی اخلاقی در کارکنان آموزش و پرورش مشهد،فصلنامه جامعه شناسی آموزش و پرورش،دوره14،شماره1،ص174-184.
References
Abdul-Basit (2013). Filsafat Dakwah, Jakarta Pusat, PT. Raja Grafindo Persada.
Abdul-Mujib, M. (1993). Pemikiran Pendidikan Islam, Bandung, Trigenda Karya.
Akram, T., Haider, M. J., & Feng, Y. X. (2016). “The effects of organizational justice on the innovative work behavior of employees: an empirical study from China”, Innovation, 2(1), pp. 114-126.
Aboagye, E. S. (2015). A study of the dimensions of organisational justice which best predict employee trust and productivity in Ghanaian higher education institutions (Doctoral dissertation, University of Ghana).
Akram, T., Haider, M. J., & Feng, Y. X. (2019). “The effects of organizational justice on the innovative work behavior of employees: an empirical study from China”, Innovation, 2(1), pp. 114-126.
Ali, A. (1988). “Scaling an Islamic work ethic”, The Journal of Social Psychology, 128(5), pp. 575-583.
Bies, R. J. (2015). “Interactional Justice: Looking Backward, Looking Forward” (89-107), in The Oxford Handbook of Justice in the Workplace, Edited by Cropanzano Russell S. and Ambrose Maureen L. (2015), Oxford University Press.
Braun, V. & Clark, V. (2006). “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative research in psychology, 3(2), pp. 77-101.
Chen, S. Y., Wu, W. C., Chang, C. S., Lin, C. T., Kung, J. Y., Weng, H. C., & Lee, S. I. (2015). “Organizational justice, trust, and identification and their effects on organizational commitment in hospital nursing staff”, BMC health services research, 15(1), pp. 1-17.
D’Angelo, K., Krivel-Zacks, G., & Johnson, C. (2016). “Finding Good Governance: Collaboration between the University of British Columbia and the Richmond School District”, In Problem-Based Learning in Teacher Education (pp. 73-83), Springer International Publishing.
Faizi, W. U. N. (2010). The reflection of Islamic values in the compulsory subjects of Social Sciences at Secondary (IX-X) Level in Karachi (Doctoral dissertation, JINNAH UNIVERSITY FOR WOMEN, KARACHI).
Guba, E. G. & Lincoln, Y. S. (1985). “Epistemological and Methodological Bases of Naturalistic Inquiry”, EducationalCommunication and Technology Journal, 30(4), pp. 233-252.
Habibi, N. H. & Santoso, R. B. (2019). Islamic Value Internalization in Teaching English at the Eighth Grade of SMP Al-Islam 1 Surakarta in the 2018/2019 Academic Year (Doctoral dissertation, IAIN SURAKARTA).
Jawahar, I.M. (2002). A Model of Organizational Justice and Workplace Aggression, Department of Management and Quantitative Methods, College of Business, Illinois State University, Normal, IL 61790, USA.
Karkoulian, S., Assaker, G., & Hallak, R. (2016). “An empirical study of 360-degreefeedback, organizational justice, and firm sustainability”, Journal of Business Research, 69, pp. 1862–1867.
Kelly, R. (2016). Creative Development: Transforming Education through Design Thinking, Innovation, and Invention, Brush Education.
Lather, A, S. & Kaur, S. (2015). “Evolution of the Concept of Organizational Justice”, Asia Pacific Journal of Research, Vol. I., Issue XXVIV, A Peer reviewed international Journal.
Masterson, S.S. (2001). “A trickle–down Model of Organizational Justice: Relating employees and customers perception of reactions to fairness”, Journal of applied psychology, 86, pp. 594-604.
Nabatchi, T., Lisa, B.B., & David, H. G. (2007). “Organizational Justice and Workplace Mediation: a Six-Factor Model”, International Journal of Conflict Management, Vol. 18, No. 2, pp. 148-174.
Patterson, F. (2001). Developments in work psychology: Emerging issues andfuture trends. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 74(4),381–390.
Rupp, D. E., Shao, R., Jones, K. S., & Liao, H. (2014). “The utility of a multifoci approach to the study of organizational justice: A metaanalytic investigation into the consideration of normative rules, moral accountability, bandwidth-fidelity, and social exchange”, Organizational Behavior and Human Decision Processes, 123, pp. 159–185.
Rupp, D. E., Shapiro, D. L., Folger, R., Skarlicki, D. P., & Shao, R. (2017). “A critical analysis of the conceptualization and measurement of organizational justice: Is it time for reassessment?”, Academy of Management Annals, 11(2), pp. 919-959.