تحلیل گفتمان سازمانی؛ بررسی رهگفت های ارتباطی در محیط کار (مورد مطالعه: دانشگاه تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

تحلیل گفتمان سازمانی رویکردی کیفی و نوین در واکاوی طبیعت گفتمان در سازمان به شمار می­آید. این پژوهش از دیدگاه روش­شناختی، در بستری پساساختاری بر آن است تا به بررسی پدیده­ای برجسته در گفتمان سازمانی؛ «رهگفت­های ارتباطی» بپردازد. از این رو، به مدت هشت روز گفت­وگوی سه نفر در محیط کاری (دفتر آموزش دانشکده) ضبط، پیاده­سازی و به متن (پیکره) تبدیل گردید، تا بتوان در بررسی کاربرد رهگفت­های ارتباطی این محیط کاری از آن بهره جست. بر اساس تحلیل پیکره و یافته­های پژوهش رهگفت­های ارتباطی در پنج دسته از یکدیگر باز شناخته شدند؛ روایات عمومی، روایات سازمانی، تعارفات، گفتارهای میانه و گفتارهای ارتباطی- اجرایی. همچنین، برآیند به عمل آمده نشان می­دهد که برآورد و ارزیابی فعالیت سازمانی، ایراد رفع مسئولیت، انتقاد از روند انجام فعالیت، اظهار ناخشنودی از شرایط کاری و ابراز هویت سازمانی، در کنار رهگفت­های اجرایی از جمله کارکردهای رهگفت­های ارتباطی است. بر اساس برآیندهای پیش­گفته، پیشنهاد می­شود که به نقش روش­شناختی و معرفت­شناختی «تحلیل­گفتمان سازمانی» در بررسی طبیعت گفتمان سازمان توجه بیشتری شود؛ زیرا بکارگیری این روش کیفی، موضوعی محوری در درک و برداشت درست از پدیده­­های پیچیده سازمانی و امری مهم در واکاوی فرهنگ سازمانی به شمار می­رود. افزون بر این، از این روش نوین می­توان برای افزایش آشنایی پژوهش­گران با گفتمان سازمانی و همچنین در امر آموزش منابع انسانی و گسترش سرمایه اجتماعی نیز بهره جست.
 
 
 

کلیدواژه‌ها


آقاگل­‌زاده، فردوس (1385). تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: علمی و فرهنگی.
بازرگان، عباس (1387). مقدمه­ای بر روش­های کیفی و آمیخته. تهران: نشر دیدار.
دبیرمقدم، محمد (1383). زبان­شناسی نظری. تهران: سمت.
دورکیم، امیل (1373). قواعد روش جامعه­شناسی. ترجمة علی­محمد کاردان. تهران: دانشگاه تهران.
سرمد، زهره، بازرگان، عباس و حجازی، الهه (1385). روش­های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: نشر آگاه.
سوسور، فردیناند (1378). دورة زبان­شناسی عمومی. ترجمة کوروش صفوی. تهران: امیرکبیر.
عسکری ­متین، سجاد و رحیمی، علی (1392). واکاوی نقش کارگفت در بافت حقوقی. جستارهای زبانی. دورة 4. شمارة 4. صفحات 172-151.
کرایب، یان (1378). نظریة اجتماعی مدرن: از پارسونز تا هابرماس. ترجمة عباس مخبر. تهران: آگه.
ویتگنشتاین، لودویک (1380). پژوهش­های فلسفی. ترجمة فریدون فاطمی. تهران: مرکز.
هابرماس، یورگن (1384). نظریة کنش ارتباطی. ترجمة کمال پولادی. تهران: مؤسسة انتشاراتی روزنامة ایران.
یول، جرج (1385). کاربردشناسی زبان. ترجمة محمد عموزاده مهدیرجی و منوچهر توانگر. تهران: سمت.
 
Bakhtin, M. (1984/1963). Problems of Dostoevsky’s poetics. Trans. C. Emerson. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Bourdieu, P. (1984). Distinction: A social critique of the judgment of taste. Trans. R. Nice, London: Routledge & Kegan Paul.
Bourdieu, P. (1977). The economics of linguistic exchanges. Social Science Information, 16(6), 645–668.
Brown, G. & Yule, G. (1983). Discourse analysis. Cambridge: Cambridge University Press.
Charles, M. (1996). Business negotiations: interdependence between discourse and business relationship. English for Specific Purposes, 15, 19–36.
Cooren, F. (2000). The organizing property of communication. Amsterdam: John Benjamins.
Coupland, J. (Ed.) )2000(. Small talk. Pearson Education, Harlow, Essex.
Coupland, N. & Jaworski, A. (1999). The discourse reader. New York: Plaeger.
Craig, R. & Tracy, K. (1983). Conversational coherence: form, structure, and strategy. CA: Sage Publication.
Drew, P. & Heritage, J. (Eds.) )1992(. Talk at work. Cambridge: Cambridge University Press.
Fairclough, N. (2013) Critical discourse analysis. In Handbook of Discourse analysis. London: Routeldge.
Fairclough, N. (2010) Critical discourse analysis. London: Longman.
Fairhurst T. & Putnam L. (2004). Organizations as discursive constructions. Communication Theory, 14, 5–26.
Flowerdew, L. (2012) Corpus-based discourse analysis. In Handbook of Discourse Analysis. London: Routeldge.
 
Flick, U. (2006). An introduction to qualitative research. London: Sage Publication.
Giddenes. A. (1984). Constitution of society. London: Polity Press.
Halliday, M.A.K. & Webster, (2009). Companion to systemic functional linguistics. London: Continuum International.
Heidegger, M. (1988). Being and time. Trans. J.M.E. Robinson. Basil: Blackwell.
Holmes, J. (2000). Doing collegiality and keeping control at work: Small talk in government departments. In Coupland, J. (Ed.), Small Talk. Pearson Education, Harlow, UK, 32–61.
Howath, D. (2000). Discourse. London: Open University Press.
Jaspers, J. (2013). Interactional discourse analysis. In Handbook of Discourse analysis. London: Routeldge.
Koester, A. )2004(. The language of work. London and New York: Routledge.
Koester, A. )2011(. Workplace discourse. London: Continuum Press.
Mullany, L. (2012). Discourse analysis and professional communication. London: Routeldge.
Malinowski, B. )1923/1972(. Phatic communion. In J., Laver, S., Hutcheson, (Eds.), Communication in face to face interaction, Penguin, Harmondsworth, 146–152.
Marx, K. (1963). Early writings. Trans. T.B. Bottomore. New York: McGraw-Hill.
McDermott, R.P. & Roth, D.R. (1978). The social organization of behavior: interactional approaches. Annual Reviewof Anthropology. 7, 321–345.
Poncini, G. (2002). Investigating discourse at business meetings with multicultural participation. International Review of Applied Linguistics, 40, 345–73.
Potter, J. & Wetherel, M. (1987). Discourse and social psychology: beyond attitudes and behavior. London: Sage Publication.
Reichamn, R. (1985). How to get computers to talk like you and me. Cambridge, MA: MIT Press.
Sanctis, G. & Poole, M.S. (1994). Capturing the complexity in advanced technology use: adaptive Structuration theory. Organization Science. 5, 121–147.
Searle, J. (1975). Indirect speech acts. In Cole, P. & Morgan, J. (eds.) Syntax and Semantics 3. New York: AcademicPress, 59–82.
Schifrin, D. (1994). Approaches to discourse. Oxford and Cambridge: Blackwell.
Schneider, K.P. )1989(. The art of talking about nothing: Zur Beschreibung phatischer Dialoge. In Weigand, E., Hundsnurscher, F. (Eds.), Dialog analyse II: Referate der 2. Arbeitstagung Bochum, 1988, I & II. Niemeyer, Tu¨bingen, 437–449.
Van Dijk, T. (1997). Discourse as social interaction: a multidisciplinary introduction. Vol. 2. London: Sage.
Van Dijk, T.A. (2001). Critical discourse analysis. In Handbook of discourse Analysis. (Eds.), D. Scheffrin, D. Tannen & H. E. Hamilton. Blachwell.
Weber, M. (1968). On law in economy and society. (Ed.) Robinson. M. New York: Simons Schuster.
Weedon, C. (1997). Feminist practice and poststructuralist theory (2nd ed.). Cambridge, MA: Blackwell.
Widdowson, H.G. (2007). Discourse analysis. Oxford introductions to language study. Oxford: Oxford University Press.
Wodak, R. & Meyer, M. (2001). Methods of critical discourse analysis. London: Sage Publications Ltd.